در دل بافت کهن و آرام زنجان، جایی میان کوچه‌های تنگ و دیوارهای خشتی، محله عباسقلی‌خان همچون نگینی از تاریخ می‌درخشد، محله‌ای که هر آجر مسجدش، روایتگر حکایتی از دوران قاجار است و هنوز صدای موذن آن بر طاق‌های هلالی و ستون‌های قطورش طنین می‌اندازد.

گزارش به گزارش «پایگاه خبری – تحلیلی پیام ملّت» محله عباسقلی‌خان یکی از قدیمی‌ترین محلات این شهر است که قدمت آن به حدود ۱۴۰ سال می‌رسد، این محله در منطقه «سعدی وسط» در مرکز شهر زنجان واقع شده و از جمله بافت‌های تاریخی مهم این شهر به شمار می‌رود.

طرح‌های توسعه این منطقه نیز با نظارت مستقیم اداره‌کل میراث فرهنگی انجام می‌شود، یکی از بناهای تاریخی شاخص این محله، مسجد عباسقلی‌خان است، این مسجد در تاریخ بیست‌وسوم مرداد ۱۳۷۸ با شماره ۲۳۷۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

این بنای تاریخی دارای دو صحن و شبستانی زیباست که طاق‌ها و تویزه‌های هلالی و خوش‌ساخت آن بر ستون‌های مدوّر و قطور استوار شده‌اند، مسجد مذکور در بافت تاریخی شهر زنجان در محله قدیمی عباسقلی‌خان و با سبک معماری چهل‌ستونی ساخته شده و جلوه‌ای خاص از آجرکاری سنتی ایرانی را به نمایش می‌گذارد.

بدنه این مسجد با طرح‌های مقعر تزئین شده که جلوه‌ای منحصربه‌فرد به آن بخشیده است، هرچند پیش از انقلاب، این مکان مورد استفاده برخی گروه‌های ترویجی از جمله بهائیان قرار داشت، اما پس از انقلاب با تلاش‌های مردمی، این فضا بازپس‌گیری و احیا شد.بنای مسجد عباسقلی‌خان در دوره قاجار و به دستور عباسقلی‌خان، یکی از شخصیت‌های تأثیرگذار و متمول آن دوران ساخته شده است، وی از خاندان‌های سرشناس زنجان بوده که به دلیل نفوذ و جایگاه اجتماعی و اقتصادی‌اش، نام مسجد نیز برگرفته از نام اوست، موقعیت جغرافیایی مسجد به‌گونه‌ای است که دسترسی مناسبی برای عموم و گردشگران دارد، به همین دلیل، یکی از جاذبه‌های مهم فرهنگی و تاریخی شهر محسوب می‌شود، با گذر زمان و شناخته‌شدن این اثر، نام محله نیز به «عباسقلی‌خان» تغییر پیدا کرده است.

محله عباسقلی خان جزو بافت‌های میراثی زنجان است مهدی طالب، عضو شورای شهر زنجان با بیان اینکه شهر زنجان دارای چند بافت تاریخی است که ساخت‌وساز در آنجا به شکل محدودی انجام می‌شود، می‌گوید: در این بافت‌های تاریخی، بلندمرتبه سازی از طرف میراث فرهنگی ممنوع است و ساخت‌وساز در این بخش باید با نظر میراث فرهنگی انجام شود.

وی با بیان اینکه در زنجان طرح جامع بافت‌های تاریخی در حال تدوین است، می‌افزاید: محله عباسقلی خان از جمله این محلات است که به علت قرارگیری اماکن تاریخی در آن، ساخت‌وساز در این محل باید با رعایت ضوابط میراثی انجام شود.

عضو شورای اسلامی شهر زنجان با بیان اینکه خیابان بعثت، شیت بازار و ضلع جنوبی تا دروازه ارک از جمله محدوده‌های تاریخی زنجان محسوب می‌شود، ادامه می‌دهد: در بافت تاریخی تک‌بناها را داریم که جزو آثار تاریخی محسوب می‌شود و در این میان شیت «بازار زنجان» یکی از بافت‌های تاریخی محافظت شده است.

وی با بیان اینکه زنجان جزو شهرهایی است که بافت تاریخی آن ضوابط مصوب ندارد، اضافه می‌کند: تنها بافت تاریخی شیت بازار ضوابط مصوب دارد که آن نیز همه بافت‌های تاریخی را در بر نمی‌گیرد و بخش اعظمی از بافت تاریخی بر اساس ضوابط بافت فرسوده مدیریت شده و نسبت به صدور پروانه اقدام می‌شود.

مسعود بیات‌منش، معاون عمرانی استانداری زنجان نیز با بیان اینکه در سال ۹۱ بافت فرسوده شهر زنجان مصوب شده و دیدگاه آن بود که با ارائه تشویق‌های افزایش تراکم زیربنا و تعداد طبقات، مالکان به ساخت‌وساز در آن تشویق شوند، می‌گوید: یکی از ویژگی‌های محدوده بافت تاریخی زنجان، مربوط به باغات جنوب زنجان است، این منطقه به میزان ۱۵۰ هکتار بوده که این ویژگی، بافت تاریخی زنجان را نسبت به سایر شهرهای کشور متمایز کرده است.

وی با اشاره به اینکه احیای بافت‌های تاریخی موجب جذب گردشگر نیز می‌شود، می‌افزاید: زنجان جزو شهرهایی است که بافت تاریخی آن ضوابط مصوب ندارد.

معاون عمرانی استاندار زنجان با تأکید بر ضرورت نیاز به بهسازی و بازسازی بافت تاریخی اضافه می‌کند: اگر هدف ما افزایش ساخت‌وساز در بافت‌های تاریخی است، باید مراقب ضوابط ساخت‌وساز در این بافت نیز بود.

وی با اشاره به اینکه بافت تاریخی شامل ارزش‌های تاریخی بسیاری است، ادامه می‌دهد: باید به همراه تسهیل ضوابط ساخت‌وساز در این بافت‌ها شکل معماری نیز در این مناطق تحت تأثیر قرار نگیرد.

بیات‌منش با بیان اینکه محله عباسقلی خان نیز جزو بافت تاریخی شهر زنجان است، تصریح می‌کند: این محله جزو مناطق ارزشمند شهر بوده و باید با توجه به بناهای تاریخی این محل به ساخت‌وساز آن هم توجه داشته باشیم.

بافت‌های تاریخی شهر زنجان دارای ضوابط خاصی برای ساخت و ساز است

سید میکائیل موسوی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان نیز با اشاره به اینکه بافت‌های تاریخی شهر زنجان دارای ضوابط خاصی برای ساخت‌وساز است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: ساخت‌وساز در این مناطق نباید به محدوده تاریخی ضربه بزند.

وی با اشاره به اینکه ساخت‌وسازها در بافت تاریخی زنجان، تحت نظارت اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان قرار دارد، می‌افزاید: در بازنگری و تدوین مجدد باید مسائلی همچون تعیین حریم فنی و اهمیت فرهنگی بناهای تاریخی باید مورد توجه باشد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان زنجان ادامه می‌دهد: میراث فرهنگی موظف به حفاظت از بناهای تاریخی بوده و باید محدوده مداخله و طراحی طبق ضوابط اختصاصی مورد توجه قرار گیرد.

موسوی با اشاره به اینکه محلات تاریخی زنجان دارای ظرفیت‌های بسیاری است، تصریح می‌کند: باید از این ظرفیت‌ها در راستای افزایش گردشگر استفاده شود.