چند ماه دیگر انتخابات مجلس خبرگان و شورای اسلامی برگزار می شود. پرسشی که امروز به عنوان یکی از دغدغه های مهم برای نخبگان و نیز عموم مردم مطرح می شود توجه به مساله اخلاق انتخاباتی و رعایت اصول اخلاقی در فرایند انتخابات است.

در این نکته شکی نیست که برگزاری انتخابات پرشور افزون بر انگیزه های سازنده مشارکت بیشینه نیازمند رعایت اخلاق و احترام به سلیقه های متفاوت است. هر چند نظام های مردمسالار فضای رقابت را برای جریان های سیاسی مهیا می کنند اما نباید این فضای رقابتی به عرصه بروز بداخلاقی هایی همچون تخریب، تحقیر، توهین و بهتان نسبت به رقیب تبدیل شود.
با این حال، چیزی که در فضای کنونی دیده می شود این است که شمار اندکی از کنشگران انتخاباتی به جای معرفی و ارایه برنامه ها و اهداف خود و گذاشتن آن در معرض گزینش مردم بیشتر در اندیشه تخریب رقیبانند.
با توجه به اهمیت و ضرورت رعایت اخلاق انتخاباتی و ایجاد بسترهای ظهور این مهم به بیان نکته هایی در این زمینه می پردازیم:
۱- برای ریشه یابی نسل تازه بداخلاقی های انتخاباتی باید به فضای پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ برگردیم یعنی جایی که اقلیتی خودهمه پندار داعیه دار اخلاق مداری شدند اما آن چه در عرصه عمل نشان دادند چیزی جز قربانی کردن اخلاق نبود. شاهد بودیم که واژگانی سخیف و ادبیات غیرمعمول و خارج از عرفی در جامعه سیاسی شکل گرفت، گویی رابطه اخلاق و سیاست به سمت رنگ باختن میل می کرد.
با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲، جریان میانه رو با شعار اعتدال پیروز رقابت انتخاباتی شد و با پیروزی این مشی، اقلیت سیاسی اخلاق گریز در موضع ضعف قرار گرفت. با این حال این جریان نه تنها پایان نیافت بلکه حمله های غیراخلاقی به دولت را در شکل ها و قالب های مختلف در دستور کار قرار داد.
۲- همان گونه که گفته شد در سال های اخیر نگرانی هایی در مورد افول جایگاه ارزش های اخلاقی و پیراستگی ادبیات برخی سیاستمداران بروز یافته است؛ نگرانی هایی که از پسِ کاربرد اصطلاح ها و واژگان غیرمتعارف و بداخلاقی های سیاسی برخی سیاست پیشگان، به طور ویژه در یک دهه اخیر به اوج رسید. طی سال های گذشته آن چه در سپهر عمومی جامعه بیشتر برجستگی یافت متاسفانه بداخلاقی و تندروی هایی بود که اخلاق را به مسلخ برد و نزد برخی از آن جز سایه ای بر جای نماند.
متاسفانه در ماه های اخیر شاهد دور تازه رفتارهای هنجارشکنانه برخی گروه ها در فضای فعالیت های سیاسی کشور و به ویژه حمله به تجمع ها و نشست های انتخاباتی بوده ایم. برای نمونه می توان از هیاهوگری در مراسم سخنرانی رییس جمهوری به مناسبت روز دانشجو، تهدید سخنرانان و ضرب و شتم آن ها نام برد که نمودی از بی اخلاقی های سیاسی و به ویژه انتخاباتی است.
همچنین از این دست اتفاق ها باید به حمله چند ماه پیش گروهی در شیراز به «علی مطهری» نماینده تهران اشاره کرد که برای سخنرانی به این شهر رفته بود. با گذشت چند ماه، این رخداد برای «سید عبدالواحد موسوی لاری» وزیر کشور دولت اصلاحات تکرار شد که در صدد سخنرانی در ورامین بود. سپس سخنرانی «مصطفی کواکبیان» نماینده پیشین مجلس و دبیرکل حزب مردم سالاری با تهدید به تکرار وقایع شیراز در اندیمشک لغو شد. برخی اخلاق ستیزان حتی از همراه داشتن سلاح های سرد برای بر هم زدن تجمع های انتخاباتی نیز فروگذار نکرده اند. این در حالی است که پس از حمله به سخنرانی ها و تجمع های انتخاباتی سیلی از دروغ و اتهام پراکنی نیز به راه می افتد.
۳- حرکت های یاد شده در مقطع کنونی یعنی چند ماه مانده به انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان نشانگر تلاشی است که به حاشیه راندن جریان های سیاسی رقیب را دنبال می کند. یکی از مواردی که امروز شاهد آن هستیم گسترش روند ترور شخصیت ها در رسانه ها است. در این پیوند، حتی ثبت نام برخی نامزدها نیز سبب روانه شدن سیلی از حمله ها و تلاش های تخریبگرانه شده است.
به نظر می رسد با توجه به روندهای گذشته و شواهد عینی در فضای سیاسی کنونی، در ماه های پیش رو شاهد ادامه و افزایش بی اخلاقی های انتخاباتی باشیم. بر همین اساس هر چه به انتخابات نزدیکتر می شویم فاصله میان اخلاق و سیاست بیشتر و اخلاق تبدیل به جزیره ای دور افتاده از سیاست و رقابت های انتخاباتی می شود.
بی شک این بی اخلاقی های سیاسی در فرآیند برگزاری انتخابات نه تنها از وزن وحدت و همدلی می کاهد بلکه به گسست و شکاف ها دامن می زند.
۴- موضوع چگونگی رسیدن به فضای انتخاباتی اخلاق مدار را می توان از دریچه های مختلف نگریست. یکی از راهکارهای رسیدن به اخلاق انتخاباتی و رعایت آن توجه به دیدگاه های رقیب است. در این میان برای داشتن انتخاباتی اخلاقی با دایره ای گسترده از جریان ها و طیف های متنوع سیاسی، پذیرش حضور و کنش سیاسی فراگیر و گریز از تک قطبی شدن انتخابات ضرورت دارد؛ ضرورتی که با جذب حداکثری و دفع حداقلی پیوند می یابد.
همچنین یکی از راهکارهای اصلی و مهم برای نهادینه سازی اخلاق در انتخابات در انداختن طرحی نو برای اصلاح و نظارت بر رفتارها و کنش های سیاسی است. به عبارتی ایجاد الگوی نظارتی بر رفتار انتخاباتی به ویژه در زمینه امور پیشاانتخاباتی ضروری است. در این میان نقش نهادهای اجرایی و نظارتی باید در برابر بداخلاقی های انتخاباتی پررنگ تر شود به این شکل که توجه نهادهای ناظر تنها محدود به رد و تایید صلاحیت نشود و رفتار انتخاباتی نیز به طور جدی زیر ذره بین نظارت قرار گیرد. در این زمینه استوارتر شدن اراده مسوولان قضایی برای رسیدگی به جرایم انتخاباتی اهمیتی بسیار دارد.
فرجام سخن این که هر جریان سیاسی سعی دارد با برجسته سازی گفتمان خود، گفتمان های رقیب را به حاشیه ببرد. با این حال رعایت قواعد بازی، احترام متقابل و حرکت در چارچوب قانون و شرع اصلی حتمی و غیر قابل چشم پوشی است. ما نباید بگذاریم که تلخکامی های گذشته دوباره اتفاق بیافتد چرا که وحدت ملی شکسته می شود. از این رو اخلاق انتخاباتی و رعایت حقوق رقیب سیاسی باید تبدیل به امری نهادینه شود.

*گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا