• تاریخ: ۱۳۹۷-۰۶-۰۶
  • شناسه خبر: 8247

نگاه نو به ساختار شهری

*سید محمد حسین جعفری- «ادموند بیکن» طراح شهری معاصر که بیشتر اندیشمندان شهرسازی وی را ساختارگرا می دانند، جمله قابل تأملی دارد به این مضمون که : «شهرها دست نوشته مردمان ساکن در آنها هستند و چنانچه خواستی در یک نگاه فرهنگ ...

*سید محمد حسین جعفری- «ادموند بیکن» طراح شهری معاصر که بیشتر اندیشمندان شهرسازی وی را ساختارگرا می دانند، جمله قابل تأملی دارد به این مضمون که : «شهرها دست نوشته مردمان ساکن در آنها هستند و چنانچه خواستی در یک نگاه فرهنگ ساکنان شهری را مورد ارزیابی قرار دهی به منظر عمومی شهر بنگر».

به نظر بنده این یک واقعیت انکار ناپذیر است که ساکنان شهرها محل زندگی خود را شکل می دهند و می توان با نگریستن به منظر شهری به عمق سامان یافتگی یا آشوب زدگی ساکنان آن پی برد،ولی نه هر شهری ؟! و این یک امر کاملا متفاوت است، جهت کشف ریشه های این تفاوت لازم است سامانه های کلان تر محیط شهری مورد بررسی قرار گیرد؛ یعنی بستر یا بسترهایی که محیط شهری در آن ها به سامان می رسد، می بایست کنکاش شود.

نخستین زمینه ای که بر شهر موثر است، سامانه اقتصاد کلان کشور است که شهرها را در درون خود جای می دهد، در این خصوص عموما می توان  کشورها را به دو قسم تقسیم کرد:

۱_ کشورهایی که نظام مدیریت کلان (حکومت) آنها هزینه و مخارج خود را از محل عوارض و مالیات پرداختی مردم خود کسب می کنند؛یعنی وابسته به ملت می باشد.

۲_ کشورهایی که نظام مدیریت کلان آنها هزینه و مخارج خود را از محل فروش منابع زیرزمینی و مواد خام تأمین می کنند ؛یعنی از این نظر به ملت وابستگی ندارد.

بنابراین تفاوت ها، می توان به نقش و اراده ساکنان شهرها در شکل دادن به سکونتگاه شهری خود پی برد!.

الف) در مورد نقش شهروندان در جوامع شهری کشورهای بند ۱ نقش اجتماعی- سیاسی ساکن شهری از «شهروند» به مالیات دهنده یا  (TAXIR)  تغییر می یابد! .

بار معنایی این نقش حاوی مطالبات متعدد از ریز تا درشت حیات شهری را شامل می شود، در مقابل این مدیریت شهری است که باید پاسخگوی مطالبات شهروندان باشد. از آنجا که کلیه پرداختی های آحاد شهرنشینان قابلیت رهگیری دارد؛ بنابراین مدیران و نمایندگان  انجمن های شهری متعهد به پاسخگویی بوده، شهر در یک چارچوب تعاملی میان شهروندان با همدیگر و شهروندان با نمایندگان خود در مراجع و نهادهای شورایی و مدیریتی می باشند.

نتیجه چنین ارتباطی عقل جمعی در ساخت، ساماندهی و تأمین ، نگهداری فضای شهری است. در این حالت می شود ادعا کرد که منظر شهری دست نوشته ساکنان آن است. از آنجایی که انسان موجودی منفعت طلب بوده، حس تأمین سود در ذات آدمی به ودیعه گذاشته شده و یکی از اهداف خداوند از این امر شاید ساماندهی امور مادی آدمی باشد.

بر این اساس  مهمترین مأموریت نهاد حکومت در چنین جوامعی فراهم نمودن زمینه افزایش ثروت همه آحاد کشور است. تا از این رهگذر به بالا رفتن منابع درآمدی خود اقدام کند.

در چنین سامانه ای مدیریت کلان تمامی روابط و ضوابط را در جهت افزایش روز افزون فعالیت ها و کار بدون وقفه و به دور از سهل انگاری در همه لایه های سامانه اداره امور به کار می گیرد و با یک نظام خودکنترلی و خودتنظیمی به مدیریت می پردازد.

در چنین چارچوبی کوچکترین کم کاری، ندانم کاری و بی فکری منجر به اختلال شده و در فرایند عملیاتی سامانه خود را نشان می دهد و با توجه به سیطره تفکر سخت کوشی و جدیت در کار تک تک کارکنان بر اساس رفتار سازمانی هرگونه کم کاری یا مسامحه آنها در انجام وظیفه سازمانی به صورت خودکار بروز داده می شود و نتیجه این فرایند، سلب مسئولیت از فرد و جایگزینی وی با فرد شایسته تر خواهد بود.

همین طور هرگونه تبانی و دسیسه جهت انتفاع بیشتر خارج از اخلاق سازمانی محسوب و خیلی زود در سامانه آشکار می شود. برای همین تمامی رفتارهای منفعت طلبانه خلاف قانون و عرف در قالب گروه های تبهکاری و به اصطلاح گانگستری سازمان می یابند که ساز و کار جداگانه ای دارد و اینجا محل بحثش نیست، اما قابل ذکر است که سامانه های اداره امور کشوری با توجه به جنس و ویژگی خود طوری سازمان یافته اند که از هرگونه نفوذ و همسازی گروه های تبهکاری به درون سامانه های قانونی جلوگیری می شود.

فرآیند ساخت شهر در چنین آتمسفری با یک همت همگانی اتفاق می افتد و تمامی اقدامات در سطوح مختلف فضای شهر ماحصل نظرخواهی و اراده جمعی عموم شهروندان است و صد البته مشارکت ساکنان شهر در روند ساخت و ساز شهری رویداد ناگهانی نبوده؛ بلکه عموم شهروندان در یک جریان نسبتا طولانی که بنیان آن بر آموزش صحیح استوار می باشد و با ارتقاء آگاهی، شهروندان بر الزامات زیست شهری دست یافته اند.

به همین دلیل توانایی مشارکت کارآمد در فرآیند ساخت شهر خود را دارند، بنابراین در یک چارچوب عقلایی شهروندان علاوه بر گسیل کردن نمایندگان ذیصلاح به مراجع قانونی و پارلمانی در سطوح مختلف ( محلی، ناحیه ای، منطقه ای و کشوری) در کلیه شئون زندگی هر جا که اقتضا نماید، مداخله موثر می نمایند و از مدت های نسبتا طولانی سنت «کارفرما _ پیمانکار» در این جوامع ملغی و به روند «مردم _ کارفرما _ پیمانکار _ مردم» تبدیل شده است.

در چنین شهرهایی هیچ وقت تغییر ناگهانی را شاهد نیستیم و تمامی اقدامات اصلاحی و تغییرات و نوسازی مبتنی است، بر نظرخواهی عمومی، مطالعات دقیق ، همه جانبه و طراحی که مجددا مورد قضاوت بهره برداران قرار می گیرد تا اصلاحات نهایی بر اساس نظر مردم انجام پذیرد و سپس به اجرا در آید، برای مثال؛ مسیرهای حرکت سواره یا پیاده در سطح شهرها دارای یکسری ویژگی هایی است که از خصوصیات انسانی تبعیت می کنند، از ویژگی های منحصر به فرد سکونتگاه انسانی این است که تردد و رفت و آمد در آن به صورت شبکه ای رفت و برگشتی می باشد و خطوط یک طرفه هدایت کننده جریان های آب، برق و نفت، گاز و غیره است.

از طرفی نظم رفتاری بیشتر یک موضوع ذهنی و روانی است و یکی از تصمیمات اشتباه مدیریت شهری این است که گاهی تصور می کنند، با وضع ضوابط و مقررات همیشه و همه جا قادرند در رفتار شهروندان تغییر ایجاد کنند و این درست نیست و عملکرد ترافیکی هم یکی از همون رفتارهاست که مهمترین جنبه آن ذهنی و روانی بوده،  نیاز به  آموزش و آماده سازی ذهنی از دوران کودکی شهرنشینان دارد.

کودکان شهری در فرایند مراحل رشد خود رفتارهای زندگی شهری را می آموزند و با تکرار عملی آن در طول زمان آنها را به الگوهای رفتاری تبدیل می نمایند و با عمق بخشی زمانی الگوهای رفتاری به فرهنگ تبدیل می گردد، بنابراین جهت ساماندهی ترافیک سواره در شهر اساسی ترین مساله آماده سازی رانندگان شهری در استفاده از خودرو به وسیله آموزش و مهیاسازی ذهنی است و نه یک طرفه کردن مسیرها و تحمیل هزینه های اضافی بر خانوار شهری با طولانی کردن مسیرهای دسترسی.

موضوع جالب توجه اینکه در خیلی از مواقع مشاهده می شود، به منظور کاهش هزینه های عمومی خانوار شهری به جای کوتاه کردن مسیر برای دسترسی به واحد مسکونی یا محل کار آن ها وادار به طی مسیری می شوند، نسبتا طولانی که در اصل نتیجه یک طرفه کردن راه رفت و برگشت شهروندان بوده، علاوه بر تأثیرات هیجان رفتاری موجب افزایش هزینه های دسترسی می گردد و صد البته چنین شیوه مدیریتی را در سکونتگاهای شهری جوامعی که مشمول بند یک این مقوله هستند (جوامعی که مخارج مدیریت کلان از طریق مالیات و عوارض استحصال می شود) قابل مشاهده نیست.

ب) اما در کشورهایی که هزینه ها و مخارج مدیریت کلان (حکومت) از استخراج و استحصال منایع زیرزمینی، منابع طبیعی، و معادن تأمین می شود، سازو کار اداره امور کاملا متفاوت است، مهمترین مأموریت مدیریت عالیه (سطح کلان) توزیع ثروت استحصال شده است؛ البته با اولویت بندی مأموریت ها نخستین وظیفه مدیریت عالیه استخراج منابع زیر زمینی (محصول)، فروش رساندن محصول و تبدیل آن به ثروت و هزینه بخشی از آن در فعالیت های اقتصادی، خدماتی و سایر بخش های کشور و همچنین توزیع بخش دیگر از ثروت حاصله بین تعداد قابل توجهی از مردم تحت عناوین مختلف که چشمگیرترین آنها برای پرداخت حقوق و دستمزد کارکنان است.

با تعبیری متفاوت چشم اندازی را می توان تصور کرد که در این کشور ها  سفره ای پهن گشته و عدهای گرداگرد آن مشغول تناول و تنعمند! و اساسی ترین دل مشعولی ساکنان پیرامونی سفره این است که در موقعیت مناسب بنشینند تا به نعمت های لذیذتر و چرب و نرم تر دسترسی سریعتر و راحتتری داشته باشند!.

در این دنیای نزدیک به هم و مرتبط که اخبار احوالات دورترین نقاط کره خاکی در لحظه وقوع به محضر همگان عرضه می شود باید همرنگی حفظ شود.

به خاطر همین مقوله انتخاب نمایندگان در سطوح محلی تا ملی اهمیت اساسی دارد و مراسم انتخابات برگزار می شود و نمایندگان به مراجع مورد نظر گسیل می شوند؛ اما اینجا هم موضوع اصلی همان است«یافتن موقعیت مناسب در کنار سفره است» و این را به راحتی می توان با بررسی سطحی از چگونگی انتخاب هر یک از نامزدهای نمایندگی در سطوح مختلف دریافت کرد!.

در محیطی که هیچ حزب سیاسی به طور رسمی و منسجم به کار سیاسی اقتصادی نمی پردازد و تمامی نامزدهای نمایندگی به صورت انفرادی به عرصه می آیند و می روند و با همه توان مالی و اندوخته های زندگی شخصی خود می آیند و با سپردن اقوال مساعدت از دوستان تا دشمنان وام می گیرند …

خلاصه هزینه های هنگفتی می کنند تا بروند و چهار سال خدمت کنند و برای حل مشکلات رهگشا باشند و درصد ناچیزی از هزینه هایی که در جریان انتخابات کرده اند، به صورت قسطی در پایان هر برج تحت عنوان حقوق دریافت نمایند !! داستانی که سنخیت عقلی ندارد؟؟!!

ادامه دارد…

*کارشناس شهرسازی

نام:

ایمیل:

نظر:

لطفا توجه داشته باشید: نظر شما پس از تایید توسط مدیر سایت نمایش داده خواهد شد و نیازی به ارسال مجدد نظر شما نیست