• تاریخ: ۱۳۹۷-۰۸-۰۵
  • شناسه خبر: 9336

بازار اراک، آیینه نظم و انضباط/ گزارش تصویری بخش اول

پیام ملّت – از زمان های قدیم بازارها نقش زیادی را در بافت اصلی شهرها بازی می کردند و قلب تپنده ی اقتصادی و تجاری شهر بوده اند. امروز این بازارها نه تنها جنبه ی تاریخی پیدا کرده اند بلکه همچنان فعال و از شلوغ ترین ق ...

پیام ملّت از زمان های قدیم بازارها نقش زیادی را در بافت اصلی شهرها بازی می کردند و قلب تپنده ی اقتصادی و تجاری شهر بوده اند. امروز این بازارها نه تنها جنبه ی تاریخی پیدا کرده اند بلکه همچنان فعال و از شلوغ ترین قسمت های شهرند. یکی از بازارهای تاریخی ایران در اراک قرار دارد، مجموعه ای در مرکز اراک که و از پر رونق ترین بخش های شهر است.

بازار اراک یکی از بناهای نخستین شهر اراک است. با این همه بنای مجموعه بزرگ بازار اراک شامل حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزیسلطان آباد (نام قدیم اراک) بنیان گذاشته شد.

این بازار به مرکزیت چهارسوق، دارای دو مسیر شمالی، جنوبی و شرقی، غربی است که از ۴ جهت به دروازه‌های قدیم شهر متصل می‌شده است و به نوعی استراتژیک‌ترین نقطه شهر در زمان‌های گذشته بوده است.

تاریخ شکل گیری و ساخت بازار به دوران ساخت شهر قدیم سلطان آباد (اراک امروزی) باز می‌گردد و در واقع تاریخ ساخت بازار شهر با تاریخ ساخت شهر یکی است، گرچه ساخت شهر چند سالی طول کشیده، ولی در متون تاریخی به زمان دقیق ساخت بازار اشاره‌ای نشده است.

چنان که در اسناد و کتاب های تاریخی بیان شده ساخت شهر احتمالاً حدود بیست سال طول کشیده و در این میان بنای بازار و ارکان آن مانند راسته‌ها و سراها و دالان‌ها در خلال همین سال‌ها ساخته شده است.

بنای اولیه این بازار را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) که نام مسجد و مدرسه‌ای در بازار نیز به نام وی می‌باشد در اوایل قرن ۱۳ گذاشت.

 

 

 

 

 

یکی از دلایل ساخت بازار وجود اقتصاد قوی در اطراف شهر سلطان آباد بود. مرغوبیت محصولات کشاورزی در منطقه عراق (اراک) و نیز شهرت جهانی فرش ساروق و نیاز به ایجاد مرکزی برای فروش محصولات انگیزه اصلی ایجاد شهر و بازار آن از لحاظ اقتصادی بود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

معماری

مجموعه بازار اراک بر اساس طرحی از پیش اندیشیده احداث شده است و بر خلاف بازارهای دیگر مسیر آن به صورت آزاد و منحنی نیست، بلکه مسیرها منظم و دارای تقارن هندسی هستند.

راسته بازار با گذرهای متعددی که آن را قطع می‌کند اساس بافت شطرنجی شهر سلطان آباد قدیم را ساخته بود.

ویژگی‌های منحصربه‌فرد

بازار دارای دو مسیر شرقی غربی و شمالی جنوبی است که از چهار جهت به دروازه‌های قدیم شهر متصل می‌شد، بنابراین ورودی شهر از چهارسو از بازار آغاز می شده است.

این مرکز تبادل اقتصادی به نحوه در شهر استقرار یافته که به عنوان محصور اصلی کالبد شهر بر تمام شهر اشراف داشته است.

 

 

 

 

 

 

 

راه‌های داخلی بازار به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در هنگام حوادث و خصوصاً آتش سوزیدور شدن سریع جمعیت ممکن باشد. به این منظور کلیه سراها و تیمچه‌ها یک درب خروجی به خارج از بازار داشته و با یکدیگر در ارتباط هستند.

مکان‌های موجود در بازار

در بازار ۵۰۰ باب مغازه وجود دارد که همه در راسته بازار فعالیت می‌کنند و مکان‌های دیگر مانند بازارچه‌های اختصاصی و بار اندازها و انبارها و کارگاه‌های تولیدی در ۲۰ سرا و تیمچه فعالیت دارند.

 

 

 

در طرفین بازار و به فاصله ۵۰ متر از یکدیگر ساخته شده‌اند که از آن جمله می‌توان به تیمچه کاشانی که به بازار فرش اختصاص یافته و تیمچه مهر که به صنایع دستی مختص شده یا سراهایی دیگر مثل نوروزی، گلشن، آقایی، کتاب فروشان ٬نوذری، اکبری، فراهانی‌ها و کرمانشاهی که هر یک به کالایی خاص اختصاص یافته‌اند مانند پوشاک و غیره.

کارکردها

کارکرد اقتصادی

وجود بازار وسیع و گسترده‌ای مانند بازار اراک از ساز وکارهای مورد نیاز بناهای تجاری مانند انبار و محل نگه‌داری و تخلیه کالا و مرکز فروش و سراها و تیمچه‌های مخصوص آن برخوردار بود و از این جهت می‌توانست پاسخگوی امور تجاری باشد و مبادلات کالا را برای خریداران و فروشندگان به آسانی فراهم سازد.

 

از این رو این محل به تنهایی می‌توانست عامل بسیار مفید و سازنده‌ای برای جلب خریداران و فروشندگان داخلی و خارجی باشد. چنان‌که مشاهده می‌شود پس از گذشت زمانی نه‌چندان دور بازار اراک جایگاه خود را در تجارت و بازرگانی در سطح ایران و جهان باز می‌کند و در صدور کالاهایی چون خشکبار،صنایع دستی مخصوصاً فرش‌های دستباف نقش خود را پیدا می‌کند.

 

 

 

 

 

 

کارکرد اجتماعی

بازار مکانی است که طبقات مختلف اجتماعی، قومی، نژادی و فرهنگی در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و به شکلی ناخودآگاه یکدیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این موضوع باعث گسترش پدیده‌های فرهنگی از یک حوزه فرهنگی به حوزه دیگر می‌شود.

بازار محلی برای برخورد خریدار و فروشنده است که به شکل گیری نظام عرضه و تقاضا انجامیده و در هر گذر دسترسی به اماکن مسکونی را امکان‌پذیر می‌کند. از این رو خریداران کالا با تجمع در بازار و در رابطه با فروشندگان به تبادل اطلاعات می‌پرداختند و در این میان بازار گاهی مکان مراوده و آشنایی نیز می‌شد.

کارکرد مذهبی

کارکرد سیاسی

از جمله کارکردهای دیگر بازار می‌توان به مکانی برای شورش ها و اعتصاب ها و سیاستمداری‌ها اشاره کرد. در دوران مشروطه رقابت تاجران اراک با انحصار طلبی شرکت‌های خارجی که در آن زمان در زمینه تولید و تجارت فرش در بازار فعال بودند باعث شد تا شهر اراک و به موازات آن بازار به یکی از کانون‌های عمده مبارزه با سرمایه داری خارجی تبدیل شود. بازاریان و وابستگان به اقتصاد بازار تحت تاثیر جریان نهضت مشروطه قرار گرفتند و این مساله موجب نشر افکار ضد استعماری و ترقی خواهانه در شهر شد.

کارکرد آموزشی

تخریب آب انبار بازار

آب انبار دویست ساله این بازار با دستور شفاهی شهرداری اراک جهت افزایش فضای مدرسه طلاب به طور کامل تخریب شد. این بنا به علت دو سقفه بودن یکی از بناهای نادر در میان آب انبارهای موجود در کشور بود.

 

 

 

 

 

 

ثبت ملی

بازار اراک در تاریخ ۱۰ آبان ۱۳۵۵ با شمارهٔ ثبت ۱۲۸۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

«اکرم غلامی» هنرمند عکاسی در سفر به این شهر عکس هایی از این بازار تاریخی برایمان ارسال کرده است.

۱۱۰/ق

نام:

ایمیل:

نظر:

لطفا توجه داشته باشید: نظر شما پس از تایید توسط مدیر سایت نمایش داده خواهد شد و نیازی به ارسال مجدد نظر شما نیست