زهرا بیات – مالت جو یکی از اصلی‌ترین موادی است که از جو گرفته می‌شود و کشور ایران نیز با دارا بودن تعداد کارخانه‌های انگشت شمار در زمینه فرآوری جو یکی از کشور‌های فعال در زمینه مالت و ماءالشعیر است و سالانه بیش از ۳ میلیون تن محصول جو در کشور تولید می‌شود که البته توانایی تامین نیاز کارخانه‌های تولید کننده مالت و ماءالشعیر را ندارد.

فرایند کلی تولید ماء الشعیر: 

خط تولید ماء‌الشعیر دارای یک فرایند کلی است، طی این فرایند در مخازن مخصوص ابتدا شکر موردنیاز در آب خالص و تصفیه‌شده حل‌شده و پس از فیلتراسیون با عصاره مالت مخلوط می‌شود. در مرحله بعدی، شربت تولیدشده و مخلوط شده با آب تصفیه‌شده و استاندارد، طی فرایند خنک شدن گازکربنیک را جذب کرده و به‌اصطلاح گازدار می‌شود. مرحله بعدی مربوط به بسته‌بندی و شیشه ماء الشعیر است که در این مرحله بطری پس از ضدعفونی و شستشو به بخش بازرسی انتقال می‌یابد. در مرحله آخر بطری‌های معیوب توسط بازرسی مشخص و خارج می‌شوند و سپس نوشیدنی به داخل بطری‌های سالم ریخته شده و همچنین گازکربنیک با فشار معینی به بطری وارد می‌شود.

 روش‌های تولید ماء‌الشعیر

ماءالشعیر به دو روش تولید می‌شود. معمولاً روش اول، در کشورهای اروپایی انجام‌شده و روش دوم توسط خط تولید ماءالشعیر در کشور خودمان انجام می‌گیرد. اما گرفتن مجوز برای راه‌اندازی خط تولید ماءالشعیر یکی از مهم‌ترین اقدامات است.

روش تهیه در ایران

نوشابه مالت که از ترکیبات عصاره مالت، رازک و سایر افزودنی‌ها تولیدشده، روش دیگر تولید ماءالشعیر است در این روش مقدار معینی از مالت را پس از خرد و آسیاب کردن، با آب مخلوط کرده و در مخزن و یا دیگ پخت ریخته می‌شود، در این مرحله عملیات هیدرولیز نشاسته موجود در مالت جو به قند شیرین انجام‌شده و اضافه کردن عصاره رازک، شکر و سایر مواد افزودنی پس از عمل هیدرولیز، اضافه می‌شود. در مرحله بعد تفاله مالت توسط صافی جدا شده و سپس مایع مالت به مخزن دیگری برای ته‌نشین شدن سایر مواد، انتقال داده می‌شود. سرد کردن مایع به‌وسیله خنک‌کننده یکی دیگر از مراحل است و پس‌ از آن مایع به مخازنی دوجداره جهت اضافه کردن سایر افزودنی‌ها نظیر اسیدهای خوراکی منتقل می‌شود. در مرحله آخر همانند روش اول مایع به‌وسیله دستگاه‌های مخصوص شفاف می‌شود و سپس به بخش بسته‌بندی انتقال می‌یابد. لازم به ذکر است که معمولاً استفاده از روش دوم در خط تولید ماءالشعیر، بیشتر در کشور ما رایج است.

به‌طورکلی می‌توان با بررسی وضعیت بازار نوشیدنی‌های مختلف در سایر کشورها و مقایسه آن با ایران، به این نتیجه رسید که کشورمان در تولید کدام نوشیدنی دارای ظرفیت بیشتری برای توسعه است. در حال حاضر مصرف نوشیدنی مالت در کشورمان از درجه بالایی برخوردار است و با راه‌اندازی صحیح خط تولید آن می‌توان به درآمد بالایی رسید. همچنین اضافه کردن اسانس‌های متنوع در این نوشیدنی و تولید مزه‌های مختلف، کمک زیادی برای بالا بردن فروش و برند شدن محصول خواهد کرد.

 ایران برای راه‌اندازی خط تولید سایر نوشیدنی‌ها نظیر آبمیوه نیز به دلیل داشتن شرایط اقلیمی مختلف و تولید میوه‌های متنوع، دارای ظرفیت توسعه است همچنین وجود چشمه‌های فراوان در این کشور و وجود آب باکیفیت، ایران را به یکی از تولیدکنندگان برتر آب‌معدنی تبدیل کرده است.

با این وجود در طول سال ۸۴ استارت اجرایی نخستین واحد تولید ماءالشعیر در استان زنجان کلید خورد اما با وجود مشکلاتی همچون تحریم و نبود اعتبار مورد نیاز در نیمه‌های راه از تکمیل جا ماند و به بهره‌برداری نرسید. اما خوشبختانه بعد از گذر از فرازو نشیب‌های فراوان در طول سال ۹۹ با ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی این شرکت جان دوباره گرفت و برخی از واحد‌ها تکمیل شد و در طول هفته‌های اخیر نیز آغاز به کار این شرکت با تولید ماءالشعیر و نوشابه گازدار شروع شد.

با این حال یکی از اساسی‌ترین مواد مورد نیاز این شرکت تامین جو است و استان زنجان با دارا بودن ۸۸۳ هزار هکتار اراضی قابل کشت به عنوان قطب کشاورزی در کشور مطرح است با این وجود سالانه بیش از ۴۰ هزار هکتار به کشت جو اختصاص می‌یابد و قریب به ۸۰ هزار تن محصول برداشت می‌شود. اما سوال این است که آیا استان زنجان توانایی تامین جو مورد نیاز کارخانه ماءالشعیر و مالت به بهره‌برداری رسیده را دارد؟ مهم‌ترین دلیلی که مانع از فعالیت این مجتمع در طول سالیان شده چه بوده است؟

بنا به گفته افراشته، مدیر کارخانه کیلوس، ظرفیت این کارخانه ۶۰۰ هزار لیتر ماءالشعیر ساده و طعم‌دار در طول شبانه روز است که همین امر سبب شده تا به عنوان یکی از بزرگ‌ترین توليدکننده فراورده‌های جو در شمال غرب کشور مطرح باشد.

مدیر کارخانه کیلوس با اذعان به اینکه در حال حاضر برای ۲۵۰ نفر به طور مستقیم در این کارخانه اشتغال‌زایی شده است، عنوان کرد: با ورود این کارخانه به چرخه تولید سایر کارخانه‌های همسو در کشور نیز رونق تولید تا ۱۵ درصد را خواهند داشت و با اتمام طرح توسعه نیز علاوه بر ایجاد محصولات جدید اشتغالزایی بیشتر را سبب خواهد شد.

افراشته با بیان اینکه مشکلات تحریم سبب شد تا بعد از ورود تاسیسات به کارخانه ادامه روند با مشکل مواجه شود، گفت: با این که مقرر بود تا تیمی متشکل از اروپائیان برای راه‌اندازی دستگاه‌ها وارد مجتمع شوند اما این امر نیز به دلیل اتمام قرار داد میسر نشد ولی با کمک از راهنمایی‌های این تیم که قبلا دریافت شده بود و با توانمندی مهندسان بومی توانستیم دستگاه‌ها را راه‌اندازی کرده و وارد چرخه تولید نماییم.

در این راستا ناصر فغفوری، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با اشاره به اینکه مجتمع صنایع کیلوس یکی از بزرگ‌ترین واحد‌های غذایی شمال غرب کشور است که در طول روز‌های اخیر در استان مورد بهره‌برداری قرار گرفت اظهار داشت: استارت اجرایی این پروژه در سال دهه ۸۰ با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی آغاز شده بود اما به دلیل وجود مشکلات متعددی نتوانست ادامه کار دهد و نیمه راه متوقف شد.

وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین مشکلات در مسیر تکمیل پروژه عدم تامین اعتبار مورد نیاز بود افزود: خوشبختانه در سال گذشته قسمت عمده سهام این شرکت توسط مجتمع گلرنگ خریداری شد و به سرعت در مسیر تکمیل فاز‌های اجرایی قرار گرفت.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان زنجان با بیان اینکه بیش از یک هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری ارزی و ریالی برای تکمیل این پروژه استفاده شده است، عنوان کرد: اگر زنجیره دیگر این شرکت تکمیل و مورد بهره‌برداری قرار گیرد جو نیز با ارزش افزوده بالاتر وارد فاز فرآوری خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه این واحد صنعتی به عنوان یکی از بزرگترین تولید‌کننده‌های نوشابه‌گازدار، ماءالشعیر و مالت در کشور مطرح است، گفت: فاز نخست کارخانه به بهره‌برداری رسیده و در طول ماه‌های پیش رو نیز فاز تولید مالت که هم‌اکنون دارای پیشرفت فیزیکی ۸۰ درصدی است به بهره‌برداری خواهد رسید که علاوه بر خودکفایی کشور در تولید مالت سبب اشتغالزایی در استان نیز خواهد شد.

فغفوری با بیان اینکه سرمایه‌گذار این واحد تولیدی وعده داده تا به شکل پیش‌فروش محصول جو تولیدی در سطح استان را نقدا از کشاورزان خریداری کند، گفت: قطعا وجود چنین مجموعه‌ای در استان برکات زیادی برای کشاورزان زنجانی به همراه خواهد داشت.

همین طور ربابه شب‌خیز، معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان اظهار داشت: در استان زنجان سالانه ۴۳ هزار و ۵۰۰ هکتار به کشت جو اختصاص می‌یابد و تولیدی برابر با ۷۹ هزار تن را دارد.

وی با بیان اینکه محصول جو به دو شکل آبی و دیم در استان مورد کشت قرار می‌گیرد، افزود: سطحی بالغ بر ۱۳ هزارو ۵۰۰ هکتار با ارقام جلگه، ماکویی، بهمن و مهتاب به صورت آبی و ۳۰ هزار هکتار نیز با ارقام آبیدر، انصار و سهند زیر کشت دیم می‌رود.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه جو تولیدی در استان بیشتر به طریق دیم کشت و برداشت می‌شود گفت: میزان تولید مذکور بیشتر به عنوان خوراک دام مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی عنوان کرد: سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان این آمادگی را دارد تا در صورت نیاز به محصول جو بیشتر سطح کشت بالاتری را به جو اختصاص دهد و نیاز صنعت به این محصول را در استان تامین کند. با این حال مشکلی به لحاظ تامین بذر ‌و حتی کشت ارقام جدید جو نیز وجود ندارد و می‌تواند کشاورزان را در این زمینه همراهی کند. 

و اما آبی پور معاون امور اقتصادی استانداری زنجان با اشاره به بازگشت واحد‌های تولیدی تعطیل شده به مدت چهار تا ۱۲ سال در این استان گفت: طی سه سال گذشته ۶۰ واحد تولیدی به چرخه‌ی فعالیت بازگشتند و در این راستا ۲ هزار فرصت شغلی احیا شد.

با این وجود استان زنجان توانسته یک قدم به سمت فرآوری محصولات کشاورزی گام بردارد و جو را نیز وارد عرصه ارزش افزوده بیشتر نماید اما رسیدن به حد مطلوب این امر نیازمند تامین ماده اولیه این کارخانه یعنی جو است و مستلزم آن نیز بالا بردن سطح زیر کشت اراضی به این محصول است.