این کتاب به تالیف «حسن رستمی» با حمایت موسسه فرهنگی مشکات از سوی انتشارات نگاه معاصر در ۷۲۰ صفحه روانه بازار شده است.
«حسن رستمی» دانش آموخته دکتری رشته تاریخ علاوه بر این کتاب، تاکنون پنج مقاله علمی- پژوهش در نشریات معتبر کشور و همچنین چند مقاله در فصلنامه فرهنگ زنجان به چاپ رسانده است.
در این اثر نویسنده منابع متعدد عمومی، کتب خطی، اسناد سازمان‌هایی مانند وزارت امور خارجه، اسناد ملی ایران و مجلس شورای اسلامی، اسناد خاندان‌ها و کلکسیون‌داران، ده‌ها روزنامه عصر قاجار و مقالات پژوهشگران را مورد بررسی قرار داده تا بتواند از میان انبوه داده‌ها و مباحث مطرح شده پیرامون تحولات زنجان، گزاره‌های درست را از حوادث سال‌های مشروطه به خوانندگان عرضه کند.
آیین رونمایی «مشروطیت در زنجان به روایت اسناد» شامگاه یکشنبه با حضور شماری از اصحاب فرهنگ و علاقه مندان در سالن اجتماعات کتابخانه سهروردی زنجان برگزار شد.
کتاب‌هایی مثل «مشروطیت در زنجان به روایت اسناد» به عنوان تاریخ نگاری‌های محلی شرحی از جزییات را در مناطق مختلف کشور در خود دارد
 در این زمینه«حسین آبادیان»؛ استاد گروه تاریخ دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) قزوین در این آیین گفت: کتاب «مشروطیت در زنجان به روایت اسناد» روایت مناسبی از خاندان‌های نقش‌آفرین در آن دوران در زنجان ارایه کرده و این ویژگی تاریخ نگاری محلی است که ما را از کلی گویی بر حذر می‌دارد و جزییات بیشتری در اختیارمان می‌گذارد.
افزود: کتاب‌های مربوط به مشروطیت بیشتر با تکیه بر اتفاقات و رویدادهایی که تهران بوده نگاشته شده ولی کتاب‌هایی مثل «مشروطیت در زنجان به روایت اسناد» به عنوان تاریخ نگاری‌های محلی شرحی از جزییات را در مناطق مختلف کشور در خود دارد.
وی خاطرنشان کرد: تاریخ نگاری محلی بدون سمت گیری قومی و قبیله ای، ویژگی‌های اجتماعی و مختصات مناطق مختلف کشور را در برهه‌های مختلف تاریخی روایت می‌کند و از این جهت فوق العاده مهم است.
«آبادیان» گفت: کتاب «مشروطیت در زنجان به روایت اسناد» مطالب آموزنده و مستندی از حوادث ۱۳۲۴ تا ۱۳۲۹ در خود دارد و نقطه قوت آن، تاکید فراوان و استفاده بهینه از منابع و مآخذ است که به وفور در کتاب دیده می‌شود.
وی اظهار کرد: امیدواریم نگارش تاریخ محلی و ارایه اطلاعات جامع و جزیی از رویدادهای تاریخی در مناطق مختلف کشور گسترش یابد.
«آبادیان» در نقد خود بر این کتاب، گفت: متاسفانه این اثر فاقد نتیجه‌گیری است و جا دارد مولف در تجدید چاپ آن این کاستی را بر طرف کند.
شناخت‌جامعه‌ای‌که‌درآن زندگی می‌کنیم یکی ازاولویت‌های مهم است
در ادامه «جمشید کیانفر»، محقق و مصحح کتب تاریخی، با اشاره به اینکه کتاب «مشروطیت در زنجان» کار بسیار غنی بود، اظهار کرد: حقیقتا این کار قابل ستایش است. اضافه بر آن بایستی از دکتر «قدیمی قیداری» هم تشکر کنیم و از همت او که دانشجوی خود را وادار کرده تا از میان تمام موضوعاتی که وجود دارد به سراغ چنین موضوعاتی برود و از ارائه اسناد به او کوتاهی نمی‌کند، قدردانی کنیم.
وی ادامه داد: بنده چون در جریان روند نگارش کار قرار دارم و حتی یک مقاله از پایان نامه دکتر رستمی پیش از چاپ کتاب خواندم و اجازه چاپ در فصلنامه مطالعات تاریخی چاپ شد و از این بابت زودتر از دیگران از محتوای این کتاب اطلاع یافتم.
به گفته کیانفر، زنجان به لحاظ موقعیت جغرافیایی که دارد، بسیار مهم است و همواره از دوره قاجار رابط بین «دارالخلافه» و «ولیعهدنشین» بوده است و به هر موقع هر سیاحی که از غرب ایران وارد می‌شده است باید از زنجان عبور می‌کرده تا به سمت مرکز و یا شرق ایران برسد؛ بنابراین زنجان جایگاه خاصی داشته است. کما اینکه در بین جنگ‌های بین ایران و روس چه در دور اول و چه در دوره روس، سلطانیه نقش داشته است.
وی با بیان اینکه «سوالی که همواره برای من مطرح است، این است که واقعا زنجانی‌ها چه میزان زنجان را می‌شناسند؟»، گفت: این عدم شناخت نه برای من بلکه برای اکثر قریب به اتفاق فرهیختگان استان نیز وجود دارد و شناخت جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم یکی از اولویت‌های مهم است و این را از این جهت عنوان می‌کنم که بدانیم ارزش کاری که دکتر رستمی انجام می‌دهد تا چه میزان بالا است! این محقق با بیان اینکه همواره می‌شنویم که «شاهسون‌ها» و «افشارها» در این منطقه بوده‌اند اما در مورد پیوندی که  این دو گروه با هم داشتند در چه بوده است، شناختی نداریم، اظهار کرد: متاسفانه در این زمینه جستجو نکرده‌ایم؛ به همین دلیل است وقتی

امروز می‌خواهیم در مورد خانواده «دارایی‌ها» حرف می‌زنیم، آن چیزی نیست که باید در مورد خانواده «دارایی‌ها» بدانیم و «عبدالله میرزا» در این خطه زنجان جدید را ساخته است! اما شناخت ما در مورد این شخصیت بسیار کم است.
وی ادامه داد: «عبد الله میرزا» در نزد برخی یک شاهزاده خوب و متین است و پیش یک عده هم یک شاهزاده منفور محسوب می‌شود. ایشان در دو نوبت، در زمان سلطنت پدرش حاکم زنجان بوده است ولی در هر دو نوبت واقعا کار کرده است و مسجد و بازار زنجان را ساخت و برای اولین بار «مرمت سلطانیه» و «مقبره ملا حسن کاشی» را مرمت و بازسازی کرده است! دانش ما در مورد خانواده های شاخص «میرزایی‌ها» و «موسوی‌ها» بسیار محدود است .در مورد  خانواده های شاخص زنجان ما شناخت محدودی داریم!
 کیانفر با بیان اینکه متاسفانه همتی هم نوشتن دانشنامه استان وجود ندارد، اظهار کرد: اگر کسی هم آمده پیشنهاد نوشتن این دانشنامه را داده در همان بطن خفه‌اش کردیم! برخی برای شروع این کارها سرمایه را بهانه می‌کنند که باید گفت که اگر منتظر سرمایه هستید تا کاری را شروع کنید، هیچ زمان این کار محقق نمی‌شود.مگر روزی که دکتر رستمی شروع به نوشتن پایان نامه‌اش کرد به این فکر بود که آن را در قالب کتاب به چاپ برساند، اما وقتی کار آماده شد موسسه «مشکات» پیش قدم شد و  سرمایه‌گذاری کرد و این کتاب در تهران به چاپ رسید.
وی با بیان اینکه خود من در بسیاری از کارهایم بدون اینکه ناشری داشته باشم، کار را شروع کردم، اظهار کرد: پس از اینکه کار آماده شد، مراجعه کردم به ناشر و یکی از آنها کار را پذیرفت و دیگری نپذیرفت. سپس در سالهای آخر اینم ناشرین بودند که کار سفارش می‌دادند.
موضوعات مغفول زیادی داریم کـه بایـد به آنـها پرداخت
این محقـق با بیـان اینکه موضوعات مغفول زیادی
داریم‌که بایدبه آنها پرداخت،
 گفت: در چند موضوع جز مطالبی که دکتر رستمی نگاشته‌اند،  مطالب دیگری وجود ندارد بسیاری از شخصیت‌های شناخته شده استان زنجان را به جز ادبیات شفاهی که وجود دارد نمی‌شناسیم. در حالی که برخی شخصیت‌ها جزئی از فرهنگ و هویت ما است. وقتی صحبت از ذوالفقاری‌ها می‌شود، تنها دو نفر از خاندان آنها را می‌شناسیم و حتی نمی‌توانیم عنوان کنیم که اینها چه نسبتی با «جهانشاهی‌ها» دارند!
وی با بیان اینکه کار دکتر رستمی از این حیث مهم است که به عنوان یک پیش درآمد و مقدمه می‌تواند سرفصلی برای دیگران باشد که این کار را ادامه بدهند، اظهار کرد:  اثر بسیار خواندنی است و دریایی از اطلاعات در رابطه با زنجان است که همه متقن است که یا از منابع استفاده کرده است و یا از اسناد بهره برده است و مهم ترین تاریخ ها امروزه تاریخ‌هایی است که مبتنی بر اسناد نوشته شوند چون اسناد مجیزگو نبوده‌اند و شبیه متون تاریخی نیستند که طبق خواسته نویسنده از کسی تعریف و تمجید صورت بگیرد! یکی از مزایایی که کتاب دکتر رستمی دارد، این است که بخش اعظم کتاب مبتنی بر اسناد است.
این محقق خاطرنشان کرد: این کتاب چند ایراد ریز دیگر دارد که نه به عنوان نقد بلکه در جهت بهبود به آن اشاره می‌کنم. صفحه‌آرایی کتاب دچار مشکل است منابع در کتاب «مشروطیت در تاریخ» هنوز به صورت پایان نامه‌ای است و هنوز نتوانسته است کتابی بشود.
تحقیقات محلی دشواری‌های خاص خود را دارد
همچنین «حسن رستمی»، مولف کتاب «مشروطیت در زنجان به روایت اسناد»  اظهار کرد: تحقیقات محلی دشواری های خاص خود را دارد و اغلب پژوهشگران با موانع و کاستی های بسیاری مواجه می‌شوند.
وی ادامه داد: در آغاز این پژوهش برخی از خاندان‌ها به دلایل مختلفی مانند مشارکت در حوادث آن دوره یا نگاه طبقاتی و خاندانی به این موضوع از هرگونه همکاری سر باز زدند، عده‌ای اسنادشان را در مقابل دریافت پول واگذار کردند و برخی وعده مساعدت و یاری دادند؛ اما کمکی در این باره نکردند، در نهایت این پژوهش با تمامی موانع و مشکلاتی که پیش رو بود با پافشاری خودم آغاز شد.
رستمی گفت: در آغاز تحقیق، بخشی از اسناد با واسطه یا به طور مستقیم خریداری شد برای گردآوری داده ها و یافتن منابع کمیاب به کتابخانه‌های دیگر استانها مراجعه کردم و چندین بار از مراکز اسنادی در تهران بازدید داشتم.

تهیه و تنظیم:سیدمجتبی حسینی الموسوی